Bổ nhiệm

Ngày 5 tháng 3 năm 1960, ông được Tòa Thánh phong làm Giám mục hiệu tòa Boseta, chức vị Giám mục phụ tá Hạt Đại diện Tông Tòa Lạng Sơn và Cao Bằng.[4] Ngày 4 tháng 5 năm 1960, Giám mục Hedde Minh qua đời, trên danh nghĩa ông vẫn là Giám mục phụ tá của Đại diện Tông Tòa Réginald-André-Paulin-Edmond Jacq Mỹ, dù giám mục này đã rời Việt Nam năm 1958.[4][5] Giám mục Tân cử Phạm Văn Dụ không thể di chuyển khỏi giáo xứ Thất Khê, việc này khó đến mức ông không thể có mặt trong lễ tang của Giám mục Hedde Minh. Ngày 24 tháng 11 năm 1960, cùng với việc thiết lập hàng giáo phẩm Việt Nam, ông được đặt lên làm Giám mục chính tòa Giáo phận Lạng Sơn và Cao Bằng.[3] Trong tông hiến thiết lập, ông được nhắc đến giữ chức vụ Giám quản Tông Tòa Hạt Đại diện Tông Tòa Lạng Sơn.[6]

Tấn phong

Giám mục Đại diện Tông Tòa Lạng Sơn và Cao Bằng Felix Maurice Hedde Minh qua đời năm 1960, Giám mục Phó Réginald-André-Paulin-Edmond Jacq Mỹ đã rời Việt Nam sang Lào truyền giáo vào năm 1958.[5] Hạt Đại diện lúc này không còn giám mục, Giám mục Tân cử Phạm văn Dụ lại không được rời khỏi phạm vi 5 km của thị trấn Thất khê, nên không thể nào được cử hành nghi thức tấn phong giám mục. Cùng đợt bổ nhiệm giám mục này còn có các giám mục Tân cử là Đa Minh Maria Đinh Đức Trụ, giám mục Hạt Đại diện Tông Tòa Thái bình, Giám mục Giuse Maria Phạm Năng Tĩnh, Giám mục Đại diện Tông Tòa Bùi Chu. Giám mục Tân cử Đinh Đức Trụ đã giả dạng làm phu xích lô, đạp xích lô lên Hà nội để được Giám mục Tông Tòa Hà Nội Giuse Maria Trịnh Như Khuê cử hành lễ tấn phong. Khi về, giám mục Trụ cử hành nghi thức tấn phong cho Giám mục Tĩnh. Biết được tin này, Giám mục Dụ than thở: “Đi đâu mà không báo tin cho biết để cùng đi”. Không được phong chức, các nghi thức xưng hô, phẩm phục của ông vẫn có hình thức là một linh mục.[7]

Do hoàn cảnh chiến tranh và những trở ngại từ chính quyền, dù đã được bổ nhiệm nhưng ông vẫn chưa có điều kiện tấn phong Giám mục. Suốt thời gian này, ông sống âm thầm một mình, rất ít liên lạc với thế giới bên ngoài. Ông tổ chức dạy giáo lý trong giáo xứ và dành thời gian đọc sách và lao động. Ông đồng hành cùng giáo dân vào rừng kiếm củi. Nhiều giai đoạn khó khăn, ông tự tay xách nước, nấu cơm.[7]

Năm 1979, Chiến tranh biên giới phía Bắc nổ ra, quân Trung Quốc vượt biên giới tấn công vào Việt Nam, ông đã cùng với một số khoảng 100 giáo dân trốn chạy âm thầm, tách khỏi đoàn người tị nạn, băng núi rừng để về Bắc Ninh và đến đây vào ngày 28 tháng 2.[3] Trong dịp này, Giám mục Giáo phận Bắc Ninh là Phaolô Giuse Phạm Đình Tụng đã làm lễ tấn phong Giám mục cho ông trong một nhà nguyện nhỏ tại Tòa Giám mục Bắc Ninh ngày 1 tháng 3 năm 1979.[7][8]

Cai quản giáo phận

Sau lễ tấn phong, ông trở về Thất Khê, tiếp tục sống lặng lẽ.[7] Năm 1987, em gái ông là bà Phạm Thị Nhiệm ở châu Âu về thăm giám mục Dụ trong vòng một tuần từ ngày 15 đến 21 tháng 11 năm 1987.[3]

Tuy được chính thức tấn phong năm 1979, với chính quyền, chức giám mục của ông chưa được công nhận. Hồng y Roger Etchegaray đến thăm Việt Nam vào năm 1989 và làm việc với chính phủ, từ đó Giám mục Phạm Văn Dụ được công nhận. Vào dịp Hồng y Tổng giám mục Tổng giáo phận Hà Nội Giuse Maria Trịnh Văn Căn qua đời, ông lần đầu cử hành lễ với các phẩm phục giám mục và đồng tế lễ tang với Hồng y Etchegaray vào ngày 22 tháng 5 năm 1990.[7][9]

Ngày 19 tháng 8 năm 1991, ông sang Rôma để yết kiến giáo hoàng và nhân tiện chữa bệnh. Sáng ngày 18 tháng 11, Giám mục Dụ cử hành Thánh lễ với Giáo hoàng Gioan Phaolô II trong nhà nguyện riêng tại Vatican. Sau khi dâng lễ, giám mục Dụ dùng bữa với giáo hoàng và được giáo hoàng trao tặng một chén lễ.[3] Sau khi thăm khám, các bác sĩ cho biết bệnh của ông không thể chữa khỏi hẳn. Ngày 22 tháng 11, ônh sang Bỉ thăm người em gái đồng thời đi hành hương Lộ Ðức và Lisieux. Ngày 7 tháng 12 năm đó, ông trở về Việt Nam.[3]

Giám mục Phạm Văn Dụ dọn về Tòa Giám mục Lạng Sơn năm 1992.[7]

Từ khi được Nhà nước Việt Nam công nhận, Giám mục Phạm Văn Dụ thực hiện nhiều việc cải cách giáo phận. Về mặt nhân sự, ông chuẩn bị cho các thanh biên gia nhập chủng viện, kêu gọi các dòng tu cùng cộng cộng tác và kiến nghị chính quyền cho phép các linh mục gốc Lạng Sơn và các linh mục "cháu, chắt" trở về mục vụ tại Giáo phận. Ngoài các chuẩn bị về nhân sự, giam mục Dụ cũng quyết định tiến hành việc tu sửa, xây mới các nhà thờ đã bị tàn phá hoặc xuống cấp. Việc xây dựng Nhà thờ chính tòa cũng được Giám mục Dụ lưu ý. Ông quyết định tích lũy tài chính, vật liệu, tìm kỹ sư thiết kế để xây dựng. Tuy nhiên việc này chưa hoàn tất dưới thời ông làm Giám mục Lạng Sơn.[7]